|
BAVA HESENE KOLU VENGA HEQi DANO!
BAVA HESENE KOLU
VENGA HEQİ DANO!
Areker. MUNZUR COMERD
Zaman zaman çeşitli kişi ve çevrelerin, Zazaca ve Kur-
mançça konuşan Dersim halkının, buna karşın ibadet dili
olarak Türkçe'yi kullandığı yolunda görüşler ileri sürdük-
leri biliniyor. Gerçi bir halk ya da ulusun kendi anadilin-
den başka bir dilde dini vecibelerini yerine getirmesinde
yadırganacak bir şey yoktur. Bu daha çok inandığı dinin
kutsal kitabının hangi dilde yazılmış olduğuna bağlıdır.
Türkler ve Kürtler'in Sünni mezhebine bağlı kesimleri de
dini görevlerinin önemli bölümünü Kur'an diliyle, yani
Arapça ile idame etmektedirler. Bizce bunda şaşılacak bir
şey yok, bunu yadırgayanlarsa başkaları! Daha çok Der-
sim'i ve Dersim halkını yakından tanımayan, o halkın
şeriat düzenine duyduğu tepkiyi ve laikliğe olan sıcak ilgi-
sini anlamakta güçlük çekenler, bunu adeta bir töhmet gibi
ileri sürmektedirler.
Oysa gerçek başka! Bir kez yöre halkı özellikle 1937-
1938 Kırımından, hızla açılan okullar ve alınan diğer
önlemlerin etkisiyle Türkçe öğrenmeye başlar. Daha
önceleri ise, bütün memlekette Türkçe mektup yazabilen
sadece birkaç insan var. Peki Türkçe bilmeyen bu halk
hangi dilde ibadet etmiş, nasıl yakarmıştır? Açıktır ki bu
gereksinmesini kendi anadilinde karşılamıştır. Bektaşiliğin
Türkçe dua ve deyişleri ise çok sonra, ama yaygın olmayan
bir biçimde öğrenilmeye başlamıştır. Kanımızca; yöre
halkının cem ve yakarışlarında ettikleri dualar, okudukları
ideyişler derlenip yazılı hale getirilmediği için bir çok
kimse ve araştırmacılar kolay yoldan sözkonusu yargıya
ulaşmıştır. Uzun bir süreden beri başlatılan ve şimdilerde
artık yargıda bulunmamıza imkân verecek bir düzeye
ulaşan araştırmalarımız, Dersim'li Aleviler'in dini vecibel-
erini ağırlıkla kendi anadillerinde karşıladıkları, kendi dille-
rinde cem tüttüklerini ve kendi dillerinde dua ettiklerini
açıkça ortaya koymaktadır.
Şimdilik bu konuyu yayınlanacak olan araştırmalara
bırakarak, Dersim'li Alevi dedelerinden Bava Hesene Kolu'
nun cem tutarken okuduğu deyişin metnini sunarak, belir-
tilen yanlış ve eksik kanıları bir nebze olsun düzeltmeye
çalışalım.
Okuyucularımızın cemlerde kendine özgü bir makamla
söylenen bu Kırmancki/Zazaca ilahinin metnini yakından
tanımaları için, hemen bitiminde Türkçe'sini de aktarıyo -
ruz.
Yanlış anımsamıyorsak bu metinler ilk kez Berhem'de
yayımlanmaya başladı. Daha eski dönemlerde yayımlandık-
larını gösteren henüz başka bir belge yok. Elde yazılı me-
tinlerin olmayışı, her din adamını kendi bildiği şekilde
cem deyişi söylmeye itmiş ve böyle zengin bir ilahiler ko-
leksiyonu oluşmuştur. Burada okuyacağınız metin, Bava
Hesen'e aittir ve aynen yayımlıyoruz.
De himmet kere!
Ne mıva tari yo, san o
Wexte yer û qonaxan o
Hezreti Xızıri persena, meymane meymanan o
Xore Xızıri verocere
qılawuze xeri -Heqo- ma re zerre kero
Xırava çetine -Heqo- ma re def kero
Xatıru ver şano
Aspare berz u alçaxi şano
Ceme Qırxleru şano
Sebebe xere -Heqo- ma re zerre kero
Xırava çetine -Heqo- ma re def kero
Na delxe de cerenu wucaxe pire xo
Seyd Hesen e Bone Tasniye vero
Ne vano meymane pire mınazli yo
Meymane xo persene, ne vano Hezreti Xızır o
Hezreti Xızıri verocerine
qusır, çetin
vace az u uze ma ra düri bero
Tari yo, san o
Feqir xore Heqi verocero
Name Heqi namovvode wes o
Jüyo ke venga Heqi dano, kes morun nemendo
Vace xırava çetine çevere az u uze ma nekero
Vace deco gıran Heq u tala cane ma mekero
Cane ma ma re -vace- zede neveno
Xore kudiyane şiyane Kerte Buyer Bavayi
Ne mıva aspar cero vecino
Vano qeyat be lerz o
No aspar persene, aspore Hezreti Xızıri yo
Vace adue xo mecero
çeyane ma, worte az u uzane ma neerzo
Xore kudiyane şiyane şenekede Yeniye Pili vero
Xore mmete-sunete kerde
qılawuze Yıxır Goli
vace xuava çetine çevere ma nekero
Qılawuze Xızıre Köye Seri
Xızıre Pirde Suri
xırava çeüne -vace- çevere az u uze ma nekero
Benlıxiye, xıraviye -vace- qelve ma nekero
Yaxe ma ra, vace yaxe az u uze ma
(e)ra zalim u zuluni dest nedo
Vace Kemere Duzgmi
xafıl u çıxacaxo gıran
vace -Heqo- çevere az u uze ma nekero
Ez kudiyane şiyane diyare Ceme Munzır Bavayi
Ne mıva dire (dı-hire) aspari cero yene,
Asparo jü veseno je astare deste na sodıri
Astoro ke je astare na deste sodıri veseno
Astore Bunbareki, Hezreti Xızıri
Vace Mehemed erzeno, Ali ver o
Dıma vecino çewres astor o
Çevvres astori duna vecino Hezreti Xızır o
Vace Xızui verocere,
geme Que xo na qonaxe ma serde biyaro
Xırava çetine çevere ma nekero
Qılawuze xeri mire zerre kero
Seri mire tever kero
Ye sari ke axaye xo este,
ye sari ke bege xo este
y§ mıaxaye mı Sultan Duzgın o
Duzgın lac o, Kures pi yo
Caye Kureşi persena mekan o
Mekane Kureşi ra mire nuxde biyaro
De be, de be, de be, de be!...
-(Tewte xo de qesey keno)
De be, de be, de be, de be!...
Ez qurbane to u name gırani
Kemere to rmd o, mit o, mit o
Yeni vazdano sade sıt o
To ke iqrar do ra karni, kes nexapıto
Kemere to rınd o dari, dari!
Vano dari biye nari, nari!
Xerca Budelaye Kureşi ra karni zengi şano aslane hari?
Kemere to rmd o -bakıle mı- şen o
Ne mıva venge to kemer de yeno
Düri vındero, rast ma de şer kero
Qılawuzâ xeri mire zerre kero
Xırave def kero
Heqo seveb ma re bıvene
Çevere xeri, çare ma de herey mekuye
Kemere to rınd o, çiçeği
Pıra feteline zewnce gorgeçini
Kemere to rınd o qor be qori
Ez terkıtane şiyane ke Astoro Qır o
Astore to aspar o
Qır ye Hezreti Xızıri yo
Astore to Astoro Kımet o, İmge bazın o
Vace Duzgın Bava persena, aspor o, genim goni yo
Jene astore xo ye Kımeti kero kipo
Çerx u pervvaz vecino merave seri
Şiyane ke jü yo dorme meravi de fetelino
Sıpela wo, ne mıva kam o?
Vane Lace Kurese Kurese Hewlani yo
Kureso ke suka Meravi de sani(ya) de,
deqa de gulange xo kerdi hewz u keski
Ma eve xaüre ram u comerdiye sane
Kureso nazli ma ra nemıradiyo
(Tewte xo de qesey keno)
De be, de be, de be, de be!...
Be ez be heyrane to u name gırani
Xatıre rame sane, comerdiye sane
İmam Heseni, İmam Huseni sane
Hard u Asmeni sane
De be, de be, de be, de be!...
Xatıre Hard u Asmeni sane
Hezreti Huseni sane
Ceme Qırxleru sane
Aspare Piri sane
İqrarisane
Meymani sane
Xızır Nebi sane
De be, de be, de be, de be!...
Ma re herey mekuye
Xırave def ke
Duzgm lac o, Kures pi yo
Name to persena namode wes o
Vace ma re herey nekuyo
Ye sari ke axaye xo este
Ye sari ke bege xo este
Ye mı axaye mı Sultan Duzgm o
Ez be heyran bi
De be, de be, de be, de be!...
Wayire mı persena name xo Kures o
Kures persena hem şex o hem Dewres o
Vano sande des u dıposte ocaxi ardi
Poste Kureşi fıto hete bini
Sodır wuşte ra poste Kureşi sero wo
Ezo heyrane name weşi
Mıva vvayiriya Kureşi, ramıto berjine neweşi
Nevveşi sero perr u girese xo sane ra
Newes kerdo wes u wes o
Ez be heyrane to, mıbe vıleçevvt meke
Mm e heşiri bena kena çevere karni?
De be, de be, de be, de be!...
Hawar, havvar, hawar!
Haware mın e heşiri de herey mekuye
Haware mın 8 heşiri de herey mekuye!
Cerenu na Ali, Xızıre mıilmi ilahi sımıta
awa yeniye Ab u Hayati
Çare ez kudiyane şiyane diyare Dewe
Çare çare mide bero
Ya Gurrina Hewse Cewe
Mire herey mekuye wayire Zargoviti
Bozatli Xızır ke hayre beno
Tawa be mıtenge nebeno
Çevere to gırs o çevere xeri
Seri ma re cade!..
(Tewte xo de qesey keno)
Ya be, ya be!
De be, de be, de be, de be!...
De be, de be, de be, de be!...
Qurbane tobi be!...
De be, de be, de be, de be!...
Herey mekuye
Mın e heşiri (ra) xırave def ke
Sata tenge de be comerdiye cıre Heqo
Sata tenge de be comerdiye, cıre çever rake
Eve toxtor-hekim meverde Heqo
Hey Heqo, ücomerda Heqo
Xırave def ke, xırave def ke
De be, de be, de be, de be!...
Qurbane to yi nami bi, çare mide bero
Astore Qıre Xızıri
Xızır qaji yo, vace ma ra nemıradiyo
Xatıre ehli momın e Heqi şano
Kert u Gedigu şano
Des u DıWucaxu, Des u DıEsqewu şano
Ceme Qırxleru şano
Xızır Nebi şano
Pire Fani şano
İmam Hesen u İmam Huseni şano
Wayire Hard u Asmeni şano
B8 comerdiye
xırave, çetine ma ra def ke
Xatıre Yer u Goki şano
Haci Bektaş Weli şano
Xırava çetine düri bero
Muhamed -Ali yo
Vane Ali nazli yo
Ali ma ra nemıradiyo
Xatıre tenga İmam Hesen u İmam Huseni şano
Zeynelabıdini şano
Muhamed Baqıri şano
İmam Caferi Sadıqi şano
Musai Kazımi şano
Heqo xırave ma ra def ke
Xatıre Musai Kazım, İmam Rızai Fırisati sane
İmam Taqi sane
Ali Naki sane
Heseni ul Eskeri sane
Mehdi Seyidi Zamani sane
Halmale Celal Abbasi sane
Wayire çerx u penvaji sane
Wayire ram u comerdiye sane
Wo qusur ma ra düri bero
Qılawuze xeri mire zerre kero
Xırava çetine def kero
Xatıre Yer u Goki şano
Des u DıWucaxo
Des u DıEwliyawo
Des u DıKabu şano
Ya Mehemed, Ya Eli sıtare cem u caniyo
Xo re veroceri
Vace derde ma re dermen bıveno
Ma be duz u rau ra cameverdo
Talıbo ke raa Mehemed-Eli der o
Sarewo ke tenge der o
Cıre bero comerdiye
Xırave, çetine ma re def kero
Astore berz u alçaxan o
De be, de be, de be, de be!...
Çare mide herey mekuye Heqo
Heqo tınazli ya
Jüyo ke venga to dano kes morım nemendo
Çever to de beno ra Heqo
Xırave, çetine çevere ma meke Heqo
Derdo gıran cane ma meke Heqo
Leke be ma ra düri bere Heqo
(Tewte xo de qesey keno)
De be, de be, de be, de be!...
Çare mide herey mekuye
De be, de be, de be, de be!...
Heqo be comerdiye
De be, de be, de be, de be!...
Ez cerenu to vero
De be, de be, de be, de be!...
Xafıledefke
Çıxacaxi def ke Heqo
Xatıre iqrar u imani sane
Haci Bektaş Weli sane
Yeri sane, Goki sane
Üçler, B eşlem sane
Des u DıWucaxu
Des u DıEwliyawu sane
Be comerdiye
Xırave def ke, xırave def ke
Xatıre ehli momıne Heqi sane
Be çevere to rınd o, çevere xeri
Xırave ma ra def ke
Xatıre Fatma çarsefa sıpiye sane
Ewliya Buki
Ewliya Tadayiye
Ewliya Kistimi
Ewliya More Şiyayi
Ewliya More Suri
Wayire çerx u penvaji sane
Qılawuze xeri ma re zerre ke
Qılawuze Paga Budi
Nefese İsmaile Dewreşi
Sata ke veng danu, mıbe wayir meke
Sebeve ma re bıvene Heqo
Qusır ma re def ke Heqo
Ooooooş!..
Hard lewiya, hard lewiya, hard lewiya!
Hard lewiya, hard lewiya, hard lewiya!
Heq bero comerdiye
Ya Mehemed ya Eli
Ya Hezreti Huşen
De be, de be, de be, de be!...
Xatıre iqrar u imani sane
Ceme Qırxleru, Qızılbeli sane
Ewliya Buki sane
Ewliya Tadayiye sane
Qılawuze xeri amo zerre
Qılawuze xeri amo zerre
(Camat vano) Ya Xızır, ya Kures!
Pire Piraniye Heq-Muhamed-Ali sane
Talibi ver be tü ye, helqa ye
Pire mıgulbang bide, gulbang derdae
Ya Muhamed, ya Kerim
Herkes kese heqiya xo kele bıkere
(Gulbang naye ra dıme dano, aedeneno)
Türkçesi:
BAVA HESENE KOLU HAKKA YAKARIYOR!
De himmet eyleyin!
Dedim karanlıktır, akşamdır
Evlere ve konaklara çekilme zamanıdır
Hızır'ı sorarsan, konukların en yücesi
Yalvann Hızır'a hayırlı bir kılavuzu
-Ya Hak- kapımızdan yollasın içeri
Kötülüğü ve belayı-ya Hak- uzak götürsün bizden
Hatıra bağışlasın bizi
Bizi bağışlasın ocaklar'm, yükseklerin süvarisine
Hayırlıbir vesile -ya Hak- göndersin bize
Kötülüğü, belayı-ya Hak- uzak götürsün bizden
Bu demde pirimin ocağına
Seyd Hesen e Bone Tasni'ye yakarıyorum
Pirimin konuğu nazlıdır
Konuunu sorarsanız Hz. Hızır'dır
Hz. Hızır'a yal varayım
Diyeyim kusuru, güçlüğü
soyumuzdan sopumuzdan uzak götürsün
Akşamdır, karanlıktır
Bu fakir yakanyor Hak'ka
Hak'km şirin bir adıvar
Hiç mahrum kalmamış ona yakaran
Çoluk çocuğunuzu çetin belalardan esirgesin
Ağır hastalık komasın canımıza Hak u Teala
Canımızı fazla görmesin bize
Sürünerek gittim Kerte Boyer Bavayi'ya
Dedim aşağıdan bir ath geliyor
Telaşlı, acelesi var
Bu atlının kim olduğunu sorarsan
O Hz. Hızır'ın
Ateşini alıp evlerimize atmasın
Soyumuzun sopumuzun arasına komasın deyin
Sürünerek gittim Yeniye Pili'ye
Yalvarıp yakardım ona
Yıxır Gol'un kılavuzu kötülük, güçlük komasın kapımıza
Xızıre Köye Seri
Xızıre Pirde Suri
kötülük ve güçlükleri çoluk çocuğumuzdan uzak götürsün
Benlisi, kötülüeü kalbimize komasın devin
Yakamızı, evlatlarımızın yakasını
zalim ve zorbaların elinde komasın deyin
Kemere Duzgmi -ya Hak- ani kaza ve kederden evlat-
larımızı esirgesin
Sürünerek gittim Ceme Munzır Bavayi'ya
Baktım birkaç atlı aşağıdan geliyor
Biri öyle ışıldıyor ki
sanki sanırsın sabahların şafak yıldızı
Sabahların Şafak yıldızı gibi parlayan at Mübarek'in
Hz. Hızır'ın
Bakın Muhammed doğuyor Ali önünde
Kırk Atlı dizili arkasında
Kırklar'm ardından da Hz. Hızır geliyor
Yalvann Hızır'a
Kırat'm gemini çevirsin bulunduğumuz konağa
Kötülükleri, zorlukları komasın kapımıza
Hayırlıbir kılavuz göndersin bana
Seri uzak götürsün buradan
Başkalarının ağaları varsa
Başkalarının beyleri varsa
Benimkisi Sultan Düzgün e Kemeri'dir
Duzgın oğul, Kureş'dir babası
Kureş'ın yerini sorarsan mekândır mekân
Kureş'in mekânından bana haber getirsin
Haydi gel, haydi gel, haydi gel!..
(Derviş yakarış anında konuşur)
De gel, de gel, de gel, haydi gel!..
Kurbanım senin o yüce adına
Taşın güzel mittir mit
Bir pınar akıyor ki sade süttür süt
Sen kime ikrar vermişsen aldatmamışsın
Taşın güzeldir ağaçtır ağaç
Ağaçlar olmuş nar, nar
Budelaye Kureşi'den başka kim zengi vurabilmiş aslana?
Taşın güeldir -dedim- şendir şen
Dedim sesin geliyor kayalardan
Uzakdan doğruca baksın bize
Hayırlıbir kılavuz yollasın bana
Kötülüğü uzak götürsün bizden
Ya Hak çare bul bize
Hayırlıbir kapıaç bize, gecikme imdadımıza
Kayan güzel, süslenmiş çiçeklerle
Üstünde uçuşuyor üç güvercin
Kayan güzeldir sıra sıra
r^iHin halrfım İri Rpvq7 At'tır nrcıHa
Ve senin süvarindir sırtında
Hz. Hızır'ın Kıratı'dır bu
Senin atın, Kırat'tır ayakları bilezikli
Duzgın Bava'yı sorarsan atlı ve buğday tenli
Kırat'ını kuşamış, derlitopluca
Sema giderek, pervaz dönerek çıktım üstdeki mihraba
Gittim ki odur biri mihrabın etrafında dönüyor
Beyaz donludur, dedim hele kimdir
Diyorlar Kureşe Heyrani'nin oğludur
O Kureş ki Mihrab kentinde
Saniye ve dakikada örüklerini mavi ve yeşile çevirdi
Bizi merhamet ve ihsanına bağışla
Nazlı Kureş küsmesin bize
(Derviş yakarış anında konuşur)
Gel, gel, gel, gel, gel!..
Gel kurbanım sana, yüce adına
Bağışla bizi rahmete, cömertliğe
Bağışla İmam Hasan ve İmam Hüseyin'e
Yere ve Göğe bağışla
Gel, gel, gel, gel, gel!..
Yere ve Göğe bağışla
Kırklar cemine bağışla
Pirin süvarisine, ikrara bağışla
Konuğa bağışla, Hızır Nebi'ye bağışla
Gel, gel, gel, gel, gel!..
Gecikmeden gel bize
Kötülüğü defet
Duzgın evlattır, Kureş babası
Adınısorarsan tatlıbir addır
Aman gecikmesin bize gelmekte
Başkalarının ağalan varsa
Başkalarının beyleri varsa
Benimkisi Sultan Duzgm'dır
Hayran olayım ona
De gel, de gel, de gel, haydi gel!..
Ceddimi sorarsan adı Kureş'tir
Kendisi hem şeyh hem derviştir
Derler akşamleyin Oniki Ocağın Postu getirildi
Kureş'in postu en alta konmuştu
Sabah oldukta Kureş'ınki en üste çıkmışü
Hayranım o güzel ada
Kureş'in kılavuzu sürmüş hastanın başucuna
Kanatlarını silkmiş başında
Hayranım sana beni umutsuz koma
Ben esirini götürüp kime muhtaç edersin?
De gel, de gel, de gel, haydi gel!..
İmdat, imdat, imdat!..
Geç kalma, yetiş bu esirinin imdadına!
Geç kalma, yetiş bu esirinin imdadına!
Yalvarıyorum (Hz.) Ali'ye
Hızır'ıma ki ab-ıhayat suyunu ilm-i ilahide içmiş
Sürünerek gittim Köy'ü görmeye
Ağaç'm can benimle olsun
Ya Gurrina Hewse Cewe
Gecikme benim için Wayire Zargoviti
Bozatlı Hızır gözkulak olursa
Birşey olmaz ben darda kalana
Kapın geniş, hayır kapısı
Şer kapısını kapa
(Derviş yakarış anında konuşur)
Ya gel, ya gel, ya gel!..
De gel, de gel, de gel, haydi gel!..
De gel, de gel, de gel, haydi gel!..
Kurbanım sana gel!..
Geç kalma ben esirine
Kötülüğü defeyle
Dar günde merhamet eyle kendisine
Sıkıştığında yetiş carına
Aç kendisine çıkış kapısını
Doktora-hekime düşürme ya Hak
Sen cömertsin ya Hak
Defeyle kötülüğü, defeyle kötülüğü
De gel, de gel, de gel, haydi gel!..
Kurban olurum senin o adına, yetiş imdadıma
Hızır'ın o Kıratı, Hızır gazidir
Deyin küsmesin bize
Hakkın ehl-i müminlerine bağışlasın
Oniki Ocak
Oniki Evliya'nın hatırına saysın
Kırklar cemine bağışlasın
Hızır Nebi'ye bağışlasın
Piri Fani'ye bağışlasın
İmam Hasan ve İmam Hüseyin'e bağışlasın
Yer'in Gök'ün sahibine bağışlasın
Merhamet evle. kötü vp. heladan hi?i p.&irop.cin
Dertlerin dermanına bağışlasın
HacıBektaşıVeli bizi kaza ve beladan esirgesin
Muhammed Ali'dir
Derler (Hz.) Ali nazlıdır
Ali darılmasın bize
Bizi İmam Hasan ve İmam Hüseyin'in çektikleri acıya
bağışlasın
Musa-i Kâzım'a bağışlasın
Ya Hak kötülükten bizi esirgeyesin
Musa-i Kâzım'a bağışlasın
İmam Rıza'ya bağışlasın
Ali Naki'ye bağışlasın
Hasan-ul Askeri'ye bağışlasın
Mehdi Seyid-i Zamaria bağışlasın
Celal Abbas'ın ahvaline bağışlasın
Sema ve pervazın sahibine bağışlasın
Merhametin ve rahmin sahibine bağışlasın
O bizi kusurdan esirgesin
Hayır kılavuzunu göndersin bana
Kötülükten, güçlüklerden uzan tutsun bizi
Yer'e Gök'e bağışlasın
Oniki Ocağa
Oniki Evliya'ya
Oniki Kabe'ye bağışlasın
Ya Muhammed, ya Ali
Cemlerin, canların sıtarı
Yalvarayım derdimize derman bulsun
Bizi yazı-yabanda, yollarda komasın
Muhammed-Ali yoluna bağlı olan talibe
Dardaki başa
Merhamet eylesin
Güçlüğ, kötülüğü bizden uzak götürsün
Düzlüklerin, yükseklerin atıdır
Gel, gel, gel, gel!...
Tutsağınım senin, yalvarırım gel!
(Derviş yakarış anında konuşur)
Gel, gel, gel, gel!...
Carıma gecikme ya Hak
Hak sen nazlısın
Sana çağıran mahrum kalmazmış
(Dua okuyarak cemi sona erârir. Sıra niyaz dağıtımına gelmiştir.)
Turkçeleştiren: Mustafa Düzgün
|
